Конвенцијата од Отава од 1997 година требаше да биде симбол на нова европска ера – време кога противпешачките мини ќе станат минато. Но расправата на конференцијата „Преиспитување на Конвенцијата од Отава 2025“, одржана на 10 и 11 ноември во Загреб, покажа дека стравовите од минатото се враќаат. Војната во Украина и масовното минирање од страна на Русија ги отворија пукнатините во договорот кој требаше да донесе траен мир и сигурност.
Панелите од цела Европа, Кавказ, Африка и Украина открија една заедничка вистина: Конвенцијата не успева да ги заштити токму луѓето за кои е создадена, додека модерните конфликти го надминуваат нејзиниот опфат.
Европа повторно живее со страв од мини
Финска, Полска и балтичките држави во 2025 година се повлекоа од Конвенцијата од Отава. Не затоа што станаа противници на мировните норми, туку затоа што безбедносната архитектура на Европа драматично се промени.
Германскиот аналитичар Борис Немировски објасни дека договорот е создаден за свет кој повеќе не постои. Тој не ги предвидел новите технологии – експлозивни дронови, „летачки мини“ и муниција испукувана од ракети.
„Дефинициите се застарени. Технологијата напредува побрзо од договорите. Агресорите секогаш ќе бидат чекор напред ако не се ажурираат правилата,“ предупреди тој.
Украина: најдоцниот доказ дека мините убиваат и после војната
Украинскиот панел беше најемотивниот. Руслан Мисиунија од Харков опиша региони што изгледаат како мапи на смртоносни ризици – ниту една нива, ниту еден двор, ниту една патека не се безбедни.
Од 2022 година, во Украина се регистрирани 950 инциденти со експлозивни материјали кои засегнале цивили. Харков брои најмногу – 426 повредени и 99 загинати.
„Цели села се празни. Родители не ги пуштаат децата да играат надвор. Живееме со постојан страв,“ рече Мисиунија.
Тој порача дека најголемиот кошмар допрва доаѓа: мините ќе останат и по крајот на војната, и луѓето се плашат да се вратат дома не поради активни фронтови, туку поради скриената смрт под земјата.
Украинскиот ветеран Јури Худименко додаде дека постои „морален дисбаланс“: Украина уништи над три милиони мини како потписничка на Конвенцијата, додека Русија – која никогаш не ја потпишала – слободно минува територии и остава смртоносни полиња зад себе.
„Тоа е систем без правда и без заштита,“ рече тој, повикувајќи на „меѓународна полиција“ што ќе ги изведува прекршителите пред одговорност.
Пратеничката Ана Скорогод додаде дека Украина се повлече од Конвенцијата затоа што таа не прави разлика меѓу агресор и жртва: „Жртвата не може да биде еднакво одговорна како агресорот. Русија создава проблем, а светот плаќа за да се расчисти.“
Азербејџан: истата трагедија, различен фронт
Хафиз Азимзаде сведочеше за 30 години минирање од страна на ерменските сили. Тој лично ја загубил ногата при проверка на бунар за вода.
Во Азербејџан има над еден милион мини на 10.000 квадратни километри. Речиси еден милион раселени луѓе не можат да се вратат дома.
„Ова беше тероризам со мини. Не војување,“ нагласи тој.
Балканско искуство: Хрватска потсетува дека деминирањето трае генерации
Жељко Ромич потсети дека Хрватска десетлетија расчистуваше терени со мини поставени и во 90-тите и во Втората светска војна.
Иако земјата очекува да биде прогласена за слободна од мини во 2026 година, некои региони ќе бараат работа до 2036.
Поранешниот министер Лука Бебиќ предупреди дека масовното повлекување на европските држави испраќа опасна порака: ако лидерите на меѓународното право се повлекуваат, што се очекува од останатите?
Молдавија: законот не важи за најопасните земји
Проблемот, според молдавскиот експерт Сергеј Чиливник, е очигледен: Конвенцијата важи само за земјите што ја потпишале.
„А токму непотписниците создаваат најголеми закани,“ рече тој.
Тој предупреди дека новите типови мини и модифицирана муниција ги бришат границите на дефинициите врз кои е заснован договорот.
Африка: милиони мини закопани од колонијалните сили
Садик Гарба Шеху од Нигерија потсети дека минираните полиња во Алжир, Мароко и Тунис се дело на странски армии.
Алжир самостојно расчистил над осум милиони мини.
Во Нигерија, мини од граѓанската војна сè уште убиваат, додека Боко Харам поставува импровизирани експлозиви без мапи. Од 2016 година има речиси 4.000 жртви.
Тој предложи правило „минерот плаќа“ – земјата што ги поставила мините да биде должна да го финансира нивното отстранување.
Конвенцијата од Отава мора да се ажурира или ќе стане ирелевантна
Заклучокот од Загреб беше јасен: никој не бара укинување на Конвенцијата, но сите бараат нејзина длабока трансформација.
Предложени се клучни промени:
- ажурирање на дефинициите за модерни типови мини и дронови
- воспоставување механизми за одговорност на агресорите
- признавање на разлика помеѓу одбрана и агресија
- глобални правила кои важат и за непотписниците
- принцип „минерот плаќа“ за обновата и деминирањето
Војната во Украина ја разбуди Европа. Стравот од мините не е историја – тој повторно станува дел од секојдневието. И токму затоа Конвенцијата од Отава мора да се усогласи со 21 век ако сака да остане спас, а не само документ од минатото.
