Албанија стана првата земја во светот што именува виртуелна министерка, креирана целосно со вештачка интелигенција. Премиерот Еди Рама ја претстави „Диела“ – дигитален ентитет кој ќе има задача да надгледува јавни набавки и да помогне во борбата против корупцијата. Овој потег, објавен на партиски конгрес, предизвика голема меѓународна реакција и дебата за улогата на ВИ во управувањето со државата.
Која е Диела и што точно ќе работи?
Диела не е личност, туку програмиран ВИ систем, дизајниран за транспарентност и ефикасност во јавниот сектор. Според изјавата на Рама, таа е „прв владин член кој не постои физички, туку е создаден од вештачка интелигенција“.
Иако првично била лансирана уште во јануари 2025 година како виртуелен асистент на е-Албанија, сега ѝ е доделена министерска функција со многу поголеми овластувања:
- Анализа на податоци за јавни набавки
- Откривање коруптивни практики преку алгоритми
- Изработка на извештаи во реално време
- Гаранција за непристрасност, бидејќи – како што велат – е „неподмитлива“
Системот на кој е базирана Диела користи напредна ВИ архитектура слична на оние од OpenAI или Google, но е целосно адаптиран за албанскиот јазик и правен систем.
Борбата против корупцијата – главната причина
Иницијативата доаѓа во време кога Албанија прави напори за членство во ЕУ, каде што корупцијата е еден од главните пречки. Според последниот извештај на Transparency International, земјата се наоѓа на 98. место од 180 држави, што покажува дека има сериозен проблем.
Премиерот Рама верува дека токму Диела може да донесе пресврт. „Диела е сонцето што ќе го осветли мракот на корупцијата“, изјави тој, посочувајќи дека ова е дел од поширока стратегија за интеграција на вештачка интелигенција во државната администрација.
Поделени реакции – иновација или политички трик?
Иако многу албански аналитичари ја поздравија иницијативата како храбар чекор напред, опозицијата остро ја критикуваше. Демократската партија ја нарече Диела „политички трик“ и изрази сомнеж во транспарентноста и надзорот врз алгоритмите што ја водат.
Во меѓународен контекст, дел од експертите во ЕУ ја гледаат оваа одлука како потенцијален модел за други земји, особено оние што имаат проблеми со корупција во јавниот сектор. Но, и Amnesty International предупредува – ако не се воведат соодветни безбедносни и етички рамки, ВИ може да стане алатка за масовен надзор врз граѓаните.
Албанија следи пример од Естонија и Сингапур
Иако други земји како Естонија и Сингапур одамна користат дигитални технологии во администрацијата, Албанија е првата што официјално именува ВИ за министерска функција.
Ако Диела покаже реални резултати, таа може да стане преседан за иднината на управувањето и да охрабри други влади да направат сличен чекор.
Сепак, останува отворено прашањето: Може ли алгоритам навистина да замени човечка одговорност и етичка проценка?
