Законот за минерални суровини наскоро ќе биде заменет со нови и поефикасни законски решенија – Законот за рударство и Законот за геологија. Нацрт-текстовите на овие нови закони веќе се достапни на јавен увид, а Министерството за енергетика, рударство и минерални суровини истакнува дека се целосно усогласени со европските регулативи. Основните цели на овие нови законски промени се пет, а меѓу нив се и заштитата на животната средина преку воведување строги еколошки стандарди за експлоатација и обработка на минералите, како и обврската за санација и рекултивација на терените по завршувањето на рударските активности.
Поддршка за локалните заедници и поголема контрола
Во новите закони е предвидена засилена поддршка за локалните заедници кои се погодени од рударските активности, како и зголемена транспарентност и контрола врз работата на рудниците од страна на државните институции. За државата ова значи поголеми економски придобивки, бидејќи се зголемуваат таксите и рударските надоместоци, а воедно се стимулира развојот на одржливи инвестиции во рударството. Дополнително, со новите законски решенија ќе се зајакне борбата против нелегалните рудници и експлоатацијата без дозвола на минерални суровини.
Усогласување со ЕУ: Клучни ретки минерали во фокусот
Една од најзначајните новини во законодавството е внесувањето на европските директиви за критичните минерални суровини, кои се од витално значење за стратешките проекти во рударството. Овие директиви, донесени минатата година од Европската Унија, имаат за цел да ја обезбедат енергетската независност на ЕУ, особено од земји како Кина и САД, кога станува збор за важни минерали како литиум, бакар и кобалт. Овие материјали се незаменливи за производство на зелена енергија, електрични возила и ветерници. Согласно новите закони, Македонија го препознава значењето на овие минерали како стратешки ресурси од национален интерес.
Зошто се важни стратешките минерали?
Стратешките минерални суровини се сметаат за критични не само поради нивната економска вредност, туку и поради високите ризици поврзани со нивното снабдување. Многу од овие минерали се концентрирани во рацете на само неколку земји, што ги прави ранливи во услови на геополитички тензии. Поради тоа, нивната употреба во зелени и дигитални технологии, како и во одбранбени индустрии, ќе расте експоненцијално во наредните децении. Законот го нагласува и ризикот од прекини во снабдувањето, што дополнително ја оправдува потребата од обезбедување локални извори.
Листа на стратешки и критични минерали и стратешки проекти
Македонските власти ќе имаат обврска да составуваат и ажурираат Листа на стратешки минерални суровини и Листа на критични минерални суровини на секои три години. Листата ќе ги вклучува минералите со најголемо стратешко значење и со најголема побарувачка.
Покрај ова, согласно новите закони, Македонија ќе воведе концепт на стратешки проекти, слично како во ЕУ каде годинава се утврдени 47 такви проекти во 13 земји-членки. Овие проекти добиваат забрзани административни процедури, но со посебен фокус на заштита на животната средина.
Одговорност и еколошки стандарди
Проектите ќе мора да се спроведуваат одржливо, со мониторинг и превенција на влијанија врз природата и локалните заедници. Законот посебно ги нагласува човековите и работничките права, како и заштитата од корупција и социјални негативни ефекти, како присилно преселување.
Ролјата на Европската комисија
ЕУ ќе има значајна улога при одобрувањето на статусот на проектите како стратешки. Ако Македонија одбие да даде таков статус, Европската комисија може да го одбие тој предлог.
Стратегија за минерални суровини 2025-2045
Паралелно со законските решенија, во финална фаза е и Стратегијата за минерални суровини, изработена со помош на МАНУ. Таа ги охрабрува геолошките истражувања и ја потенцира улогата на Македонија како значаен производител на метали како олово, цинк, бакар и никел, како клучен регионален снабдувач.
Предизвици и реалност
И покрај потенцијалот, рударската индустрија во Македонија не бележи голем развој во последните 40 години. Не се отворија значајни нови рудници, а неколку големи инвестиции како рудникот во Казандол и проектот во Кожуф останаа нереализирани поради различни проблеми и спорови. Единствениот тековен проект со одреден напредок е рудникот за бакар во Иловица на компанијата „Еуромакс ресоурцес“, но и тој се движи бавно.
