Охридското Езеро, најстарото во Европа, крие мистерии што надминуваат легенди. Кога нуркачите во близина на граничното село Радожда ја заматуваат фината варовничка прашина, се појавуваат дрвени колци и керамички фрагменти што мируваат со илјадници години. Подлабоко, езерото „дише“ тивко, хрането од подземни извори што доаѓаат преку Галичица, откривајќи една древна и извонредна природна лабораторија.
Ако се истражуваат таложните слоеви во јадрата од дното, може да се прочита „роман“ за климата стар повеќе од милион години. Научната мисија SCOPSCO во 2013 година покажа дека седиментите бележат континуирана историја од приближно 1,36 милиони години — природен „хард диск“ на европската клима, со податоци за дождови, суши, шуми, пожари и промени на екосистемите. Минералите и поленот во слоевите ја раскажуваат историјата на животот и опстанокот на езерото, создавајќи вистинска „древна климатска меморија“.
Потонатите градови и Заливот на коските
Под сегашните брегови некогаш постоеле дрвени населби на платформи, закотвени со илјадници колци. Под Пештани се наоѓа „Музеј на вода — Залив на коските“, создаден врз археолошки наоди: илјадници дрвени колци, артефакти и коскен материјал од доцното бронзено и рано железно време.
Во селото Лин, Албанија, блиску до Радожда, се потврди уште постара потоната населба — најстарото познато езерско населиште во Европа, зачувано во анаеробни седименти. Радиојаглеродно датирање и дендроархеологија сугерираат старост од 6.000–8.000 години, што ја прави оваа област вистинска археолошка ризница.
Подземни извори што го „живеат“ езерото
Охридското Езеро се напојува од мрежа на карстни извори, вклучувајќи сублакустрични, со најмоќните кај Св. Наум и кај албанската страна Дрило/Тушемишт. Дел од водите на Преспанското езеро, повисоко за 160 метри, патуваат под Галичица и извираат во Охрид, одржувајќи ја неговата проѕирност и ладовина.
Живи фосили и микроендемизам
Езерото е светско жариште на ендемизам: над 200 видови се уникатни за езерото и сливот — од дијатомејски алги и сунѓери до полжави, ракови и риби. Најпознато е охридското пастрмче (Salmo letnica), но десетици микро-ендеми на дното еволуирале изолирано, слично на видовите што Дарвин ги открил на Мадагаскар. Оваа биолошка „архива“ е дел од ВКН на УНЕСКО, што носи голема одговорност за зачувување на регионот.
Езерото како жива лабораторија
Со максимална длабочина од околу 290–293 метри и волумен од приближно 55 км³, водата во Охрид има време на престој од околу 70 години. Ова овозможува процесите на исхрана, таложење и еволуција да се читаат во слоевите, но истовремено значи дека секое загадување се „врежува“ децении.
Тивките закани за крајбрежјето
Охрид е под притисок од урбанизација, непотполна канализација и прекумерен туризам. УНЕСКО во 2025 предупреди дека состојбата на зачуваност се влошува и дека постои ризик за впишување на „Списокот на загрозено светско наследство“ ако не се спроведат корективни мерки. Загадување од приточни реки и населби, стар социјалистички колектор и инвазивни видови дополнително ја загрозуваат екосистемската рамнотежа.
Како да ги „читате“ тајните на Охрид
Посетителите можат да започнат од Св. Наум, каде бистрината на водата ја покажува моќта на природните карстни филтри. Заливот на коските служи како отворен археолошки албум, а слоевите од јадрата на средината на езерото откриваат бранови на клима, миграции на шуми и еволутивни скокови што траеле милиони години. Тајните на Охрид не се мит — тие се наука, природна убавина и обврска кон зачувување.
