Пасошот отсекогаш бил повеќе од обичен документ за идентификација – тој е симбол на статус, доверба и меѓународен углед. Во времето на поранешна СФР Југославија, црвениот пасош бил предмет на гордост и восхит, дури и во земјите од Западна Европа. Денес, македонскиот пасош, наследник на тој дипломатски углед, постои во сосема поинаков свет – глобализиран, бирократски и поделен според визни режими и безбедносни протоколи.
Југословенскиот пасош – симбол на неутралност и доверба
Во 70-тите и 80-тите години, Југославија беше членка на Движењето на неврзаните земји – политички блок кој стоеше меѓу Истокот и Западот, одбивајќи да се приклучи на НАТО или Варшавскиот пакт. Благодарение на оваа неутрална политика, граѓаните со југословенски пасош уживале во привилегија ретка за тоа време – можеле речиси секаде да патуваат без виза.
Историските податоци покажуваат дека југословенските граѓани можеле без виза да влезат во над 100 држави, вклучувајќи речиси сите западноевропски земји – Италија, Франција, Германија, Австрија, Швајцарија, Белгија, Холандија, Шведска, Норвешка и Велика Британија. Патувањата биле овозможени и до САД, Канада, Советскиот Сојуз, Кина, Индија, Египет, Аргентина и Бразил – нешто речиси незамисливо во време на Студената војна.
Југословенскиот пасош бил признаен и почитуван. Неговите носители не се гледале како потенцијални имигранти, туку како гости од стабилна и напредна држава. Црвената корица со златен грб станала симбол на слобода и космополитизам, овозможувајќи врати кои се отворале без прашања.
Македонскиот пасош денес – европски документ со ограничувања
По осамостојувањето во 1991 година, Македонија започна да издава национален пасош. Со текот на годините, државата склучи билатерални договори за визна либерализација, од кои најзначајниот е безвизниот режим со Европската унија од 2009 година.
Денес македонските граѓани можат да патуваат без виза во околу 125 држави, меѓу кои сите земји од Шенген-зоната, Турција, Јапонија, Обединетото Кралство, Обединетите Арапски Емирати, Катар, Бразил и Аргентина. Сепак, за САД, Канада и Австралија визите остануваат задолжителни, што го ограничува опсегот на патувања.
Според индексот Henley Passport Index 2025, македонскиот пасош се наоѓа околу 45-то место по сила во светот, додека југословенскиот во своето време би бил меѓу првите десет. Иако бројот на земји без виза е сличен, суштинската разлика лежи во перцепцијата и политичката доверба што поранешниот пасош ја уживал.
Од престиж до реалност – промената на времето
Во времето на Југославија, патувањето било прашање на политички углед и стабилност на државата. Денес визите зависат од дигитални системи, биометриски податоци и ниво на безбедност. Глобалната мобилност е регулирана преку сложени меѓудржавни договори, а пасошите се дел од строг, бирократски систем на контрола.
Македонскиот пасош денес е документ на млада држава која чекори кон Европската унија, но сè уште не е дел од нејзиниот политички и безбедносен систем. Тоа го ограничува неговиот дипломатски опсег, иако довербата во меѓународната заедница постепено расте.
Симболиката зад документот
Црвениот југословенски пасош бил симбол на држава која умела да го најде својот пат меѓу двете светски суперсили. Македонскиот пасош, пак, е симбол на млада држава која сè уште го бара своето место во европското семејство. Едниот го претставувал граѓанинот на светот, другиот граѓанинот на Европа во подем.
Промената на бојата, имињата и границите потврдува дека пасошот не е само дозвола за патување – тој е огледало на времето, системот и вредностите на државата што го издава.
