Отекувањето може да биде вродено или последица од операции, повреди или болести.
Отекувањето на нозете може да се појави поради различни причини, вклучувајќи проблеми со вените, срцеви заболувања или лимфен едем. Ако отекувањето трае долго време и не се повлекува, може да станува збор за лимфен едем, хронична состојба при која лимфната течност се собира во ткивата предизвикувајќи оток, најчесто на рацете и нозете. Разбирањето на причините е клучно за превенција и третман на оваа хронична болест.
Што го предизвикува лимфниот едем
Секундарниот лимфен едем е многу почест од примарниот (кој е реток и обично се должи на генетски абнормалности) и може да биде предизвикан од различни фактори што го нарушуваат нормалното функционирање на лимфните садови и јазли.
Хируршки зафати и отстранување на лимфни јазли
Еден од најчестите причини за лимфен едем е хируршкото отстранување на лимфните јазли, особено при лекување на рак на дојка, гинеколошки тумори, меланом или други карциноми. Кога лимфните јазли се отстрануваат, телото губи важни патишта за дренажа на течност, што доведува до собирање на лимфата и појава на оток.
Терапија со зрачење
Радиотерапијата, која се користи во лекување на рак, може да го оштети лимфниот систем и да ја намали способноста на телото да ја отстранува лимфната течност. Пациенти кои примиле зрачење во пределот на пазувите, препоните или карлицата имаат зголемен ризик од развој на лимфен едем.
Инфекции и паразити
Хронични или повторувачки инфекции на кожата, како целулитис (бактериска инфекција), можат да предизвикаат оштетување на лимфниот систем и да доведат до едем. Паразитски инфекции како филаријаза, тропска болест предизвикана од паразити што ги блокираат лимфните патишта, се една од најчестите причини за лимфен едем во земјите со топла клима.
Трауми и повреди
Физички оштетувања на лимфните садови може да настапат поради тешки повреди, изгореници, скршеници или долготраен притисок врз одредени делови од телото (на пр. долго лежење по операција). Овие повреди го нарушуваат лимфниот проток и предизвикуваат оток.
Кардиоваскуларни заболувања и венска инсуфициенција
Луѓе со хронични срцеви заболувања, венска инсуфициенција или проширени вени често страдаат од оток на нозете. Иако венската инсуфициенција не е директна причина за лимфен едем, таа може да го влоши отекувањето преку намалување на протокот на крв и течности од долните екстремитети.
Зголемена телесна тежина и седење
Екстремна дебелина може да го зголеми притисокот врз лимфните садови и да го отежни протокот на лимфата, што може да предизвика или влоши лимфен едем. Долготрајното седење или стоење исто така може да доведе до собирање на течности во нозете.
Тумори и малигни процеси
Туморите можат да го притиснат лимфниот систем или да ги блокираат лимфните патишта, предизвикувајќи собирање на лимфна течност во одредени делови од телото. Овој тип лимфен едем е чест кај напреднати карциноми.
Како да се препознае
Лимфниот едем се развива постепено и симптомите зависат од стадиумот на болеста. Симптомите варираат од благи до сериозни. Во почетните фази симптомите се благи и лесно може да се помешаат со привремено отекување поради замор, долго седење или венска инсуфициенција. Благо отекување обично се забележува на еден дел од телото, најчесто на раката, ногата, дланката или стопалото. Отекувањето може да биде поизразено наутро, а да се намали во текот на денот. Честа е и тежината и затегнатоста во засегнатиот дел, кој може да изгледа напнат и тешко движење, дури и кога отекувањето не е многу големо. Промените на кожата може да бидат благи, без промена на бојата или структурата, а некои пациенти се жалеат на пецкање, трнење или лесна непријатност во засегнатиот дел. Ако лимфниот едем се открие во рана фаза, третманот е многу поуспешен. Раната терапија може да спречи напредување на болеста и појава на компликации.
Доколку се занемари, отекувањето станува трајно и симптомите се влошуваат.
Трајното отекување не се повлекува дури ни по одмор, а лимфната течност постепено се акумулира во ткивата. Кожата станува потврда, подебела и помалку еластична поради хронично задржување на течности и формирање на влакнести ткива (фиброза). Се јавува намалена подвижност поради вкочанетост на зглобовите, што отежнува движење. Кожата може да смени боја и да стане потемна или црвенкаста, а понекогаш се појавуваат пукнатини и рани поради хронична воспалителна состојба. Луѓето со лимфен едем се подложни на инфекции како целулитис и лимфангитис. Инфекциите сериозно ја влошуваат состојбата и бараат итен третман со антибиотици.
Тешки симптоми и компликации
Ако лимфниот едем напредне, може да предизвика сериозни здравствени проблеми. Елефантијазата (позната како слонска болест) предизвикува екстремно отекување и деформација на рацете или нозете. Во потешки случаи може да се појават лимфни фистули и рани од кои истекува лимфна течност. Загубата на функција на засегнатиот дел може да доведе до потешкотии во движењето, одењето и извршувањето на секојдневните активности. Во ретки случаи, не лекуваниот лимфен едем може да доведе до лимфангиосарком, ретка форма на рак на лимфните садови. Доколку имате некој од овие симптоми, задолжително побарајте лекарска помош што е можно поскоро.
Како да си помогнете
Иако целосно излекување не е можно, постојат различни методи за намалување на симптомите и подобрување на квалитетот на живот.
- Лимфна дренажа и терапевтски техники Мануелна лимфна дренажа (MLD) – посебна техника на масажа која помага во поттикнување на лимфниот проток и намалување на отокот. Компресивна терапија – користење еластични завои или компресивни чорапи за подобрување на циркулацијата на лимфата. Терапевтски вежби – лесни вежби кои ја подобруваат циркулацијата и помагаат во исфрлањето на течноста од засегнатите делови.
- Облози Користење ладни или билни облоги може да помогне во намалување на отокот и олеснување на симптомите. Најчесто се препорачуваат облози од зелка (природно средство против воспаление), глина (помага во извлекување на вишок течност и детоксикација) и облози со есенцијални масла како масло од чемпрес или лаванда, кои ја подобруваат циркулацијата и го намалуваат воспалението.
- Лекови и медицински третмани Диуретици понекогаш се користат за намалување на вишокот течност, но не се долгорочно решение. Антибиотици се примаат доколку има развиена инфекција поврзана со лимфниот едем. Во потешки случаи може да се разгледа операција за подобрување на лимфниот проток.
Доколку имате отекување кое не поминува или други симптоми поврзани со лимфниот едем, побарајте стручен медицински совет. Раното препознавање и третман се клучни за спречување сериозни компликации.
