Епидемиолошките податоци покажуваат дека границата за почеток на пубертетот се намалува, а овој тренд е особено изразен кај девојчињата. Истражувањата укажуваат дека прераниот пубертет станал почест по пандемијата на ковид-19.
Доц. д-р сц. Невена Крниќ, началничка на Одделот за ендокринологија и дијабетес при Клиниката за педијатрија на KBC Загреб, објаснува дека трендот на порано започнување на пубертетот е забележан првично во западните земји во 2000-тите, а потоа се проширил и на други региони.
Што се смета за прераен пубертет?
- Девојчиња: почеток пред осмата година
- Момчиња: почеток пред деветтата година
Нормален развој подразбира појава на секундарни полови карактеристики (раст на градите, влакненост) по осмата година кај девојчињата и по деветтата година кај момчињата, а првата менструација е нормална по десеттата година. Сè што се случува порано се смета за прерано и бара следење.
Фактори за прераниот пубертет Еден од главните фактори е прекумерната телесна тежина, особено кај девојчињата. Кај момчињата тежината има помал влијание, но може да го забрза пубертетот. Други фактори како загаден воздух, пластика, храна и козметика се истражуваат, но конкретна корелација сè уште не е докажана. Наглото зголемување на тежината во предшколска и рана школска возраст е најчест тригер.
Здравствени последици и видови пубертет Прераниот пубертет може да биде:
- Централен (вистински) – активирање на мозочните центри, следува нормална физичка промена. Може да биде поврзан со патологија, како тумори или генетски нарушувања.
- Периферен – хормони од надбубрежни или полови жлезди, без активирање на мозочните центри. Промените се слични, но можат да бидат и нетипични.
- Бенигни варијанти – не бараат лекување.
Прераниот пубертет може да доведе до забрзано созревање на коските, што предизвикува порано завршување на растот и пониска крајна висина. Лекување се применува кај вистински прераниот пубертет, со цел привремено блокирање на мозочните центри кои го активираат пубертетот.
Превенција Родителите треба да обезбедат здрава исхрана, одржување на нормална телесна тежина и редовна физичка активност.
Психолошки последици Прераниот пубертет има значително психосоцијално влијание. Клиничката психологинка Ана Богданиќ објаснува дека кај децата се појавуваат нагли промени на расположението, раздразливост и конфликтност, како резултат на хормонските промени. Децата можат да се чувствуваат изолирано, срамежливо или изложено на потсмевање.
Родителите треба да разговараат со детето за промените и да објаснат дека тие се нормални, само што се јавуваат порано. Долготрајни промени во расположението или намалена самодоверба бараат совет од детски психолог или психијатар.
Прераниот пубертет е комплексен феномен кој бара внимателно следење, здрав начин на живот и психолошка поддршка за децата.
